ζύμη

η (AM ζύμη)

όξινο φύραμα αλευριού το οποίο, όταν αναμιχθεί με μεγάλη μάζα αλευριού και νερού, προκαλεί τη ζύμωσή της, προζύμι, μαγιά

νεοελλ.

1. το μίγμα από αλεύρι και νερό, το ζυμάρι

2. μτφ. το ψυχικό φύραμα κάθε ατόμου, η μάζα τών ψυχικών του ιδιοτήτων και προδιαθέσεων, η φύση του («αυτό το παιδί είναι από καλή ζύμη»)

3. (χημ. τροφ.) στον πληθ. οι ζύμες

μονοκύτταροι κατά κανόνα οργανισμοί μέλη της οικογένειας Saccharo-mycetaceae, που είναι παράγοντες τής αλκοολικής ζύμωσης στην μπίρα, στο κρασί, στον μηλίτη και ενεργά στοιχεία τής μαγιάς στην αρτοποιία

4. φρ. «ζύμη προζύμι» — είδος παιχνιδιού

αρχ.

1. (για είδος ζύθου) η μαγιά τής μπίρας

2. μτφ. ο ζήλος («ἑορτάζωμεν μὴ ἐν ζύμῃ παλαιᾷ», ΚΔ)

3. (μτφ. με κακή σημασία) ψευδοδιδασκαλία, διαφθορά, φαυλότητα, ηθική κατάπτωση («προσέχετε άπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων», ΚΔ).

[ΕΤΥΜΟΛ. Θεωρείται μετονοματικό παράγ. (κατά το αλς > άλμη) και ανάγεται πιθ. σε ΙΕ τ. *ius-ma «σούπα, ζουμί», από τον οποίο παράγονται το αρχ. ινδ. yus και το λατ. iūs «σούπα, ζουμί». Η ερμηνεία αυτή παρουσιάζει σημασιολογικά προβλήματα, επειδή η σημασία τού ζύμη διαφέρει σημαντικά από τη σημασία τών άλλων ΙΕ προελεύσεως λέξεων με τις οποίες συνδέεται. Ο ίδιος ο αρχικός ΙΕ τ. *ius-ma συνδέεται πιθ. με κάποιο ΙΕ ρ. με σημασία «αναμιγνύω, ανακατεύω», όπως συνάγεται από τα αρχ. ινδ. yauti και λιθ. jauju, jauti, ρήματα με την ανωτέρω σημασία.

ΠΑΡ. ζυμόω (> ζυμώνω)

αρχ.

ζυμίζω, ζυμίτης, ζυμώδης

μσν.- νεοελλ.

ζυμάρι(ον).

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) ζυμοειδής

αρχ.

ζυμουργός

νεοελλ.

ζυμέλαιο, ζυμογόνο, ζυμόμετρο, ζυμομύκης, ζυμοτεχνία

(Β' συνθετικό) άζυμος, εύζυμος

αρχ.

ακρόζυμος, απόζυμος, κατάζυμος

νεοελλ.

αυτόζυμος, ένζυμος, επτάζυμος, εφτάζυμος].